ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ (ΜΕΡΟΣ Β΄2)
Η
ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΜΕΓΑΛΩΝ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΕΡΓΩΝ (ΜΔΕ), ή:
Από
τις στοχευμένες αρχαιολογικές αναζητήσεις των Συστηματικών Ανασκαφών στο ρυθμό
των Μεγάλων Σωστικών Ανασκαφών, ή:
Από
Φοιτητής Αρχαιολογίας σε Αρχαιολόγο της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας, ή:
Από
την φιλόδοξη αναζήτηση του σημαντικού αρχαιολογικού ευρήματος στις εκπλήξεις
της πραγματικής ιστορίας ενός τόπου, ή: …
Ένα
είναι βέβαιο: τα διάσπαρτα αυτά και συχνά ταπεινά κομμάτια ιστορίας που φέρνει
στο φως η σωστική αρχαιολογική έρευνα, μοιάζουν με κομμάτια ενός παζλ με πολλά
και μεγάλα κενά που δύσκολα μπορεί να συνθέσει κανείς, ακόμα κι αν αφιερώσει,
με «ιεραποστολικό ζήλο», όλη του τη ζωή.
ΤΑ
ΣΩΣΤΙΚΑ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΑ ΕΡΓΑ, όπως φανερώνουν και οι λέξεις, έχουν ως πρωταρχικό
στόχο την διάσωση, μέσω του εντοπισμού, της καταγραφής και της ανασκαφής, όλων
των στοιχείων του πολιτισμού που προηγήθηκε της σύγχρονης ζωής και ανάπτυξης. Είναι
συνυφασμένα με το έργο πολλών αρχαιολόγων της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας, ιδιαίτερα
στο νομό Κοζάνης, ενώ η μελέτη και η ερμηνεία των δεδομένων απαιτεί συνεργασία πολλών
εξειδικευμένων επιστημόνων και πολύ – πολύ χρόνο.
ΣΤΑ
ΜΕΓΑΛΑ ΔΗΜΟΣΙΑ ΕΡΓΑ ΣΥΜΠΕΡΙΛΑΜΒΑΝΟΝΤΑΙ οδικές αρτηρίες, λιγνιτωρυχεία, υδροηλεκτρικά
έργα και γενικά έργα κοινής ωφελείας με φορέα υλοποίησης το δημόσιο, αλλά και
ιδιωτικά έργα μεγάλου προϋπολογισμού. Στις περιπτώσεις αυτές το κόστος της αρχαιολογικής
έρευνας βαρύνει τον προϋπολογισμό του έργου. Από την άλλη πλευρά, η
Αρχαιολογική Υπηρεσία αναλαμβάνει τη διεκπεραίωση μιας εκτεταμένης συνήθως
σωστικής αρχαιολογικής έρευνας, προσαρμοσμένης στις ιδιαίτερες τεχνικές
προδιαγραφές του έργου, με προκαθορισμένα και πιεστικά χρονοδιαγράμματα, που
επιβάλλουν συνήθως την απασχόληση αυξημένου αριθμού εργαζομένων, που έφτασαν
στην Κοζάνη και τα 700 άτομα, με τη χρονοβόρα διαδικασία και τους περιορισμούς
του ισχύοντος νομοθετικού πλαισίου, και αναμφίβολα με την ενδεικνυόμενη
ανασκαφική μεθοδολογία.
ΤΟ
1995 ΣΗΜΑΤΟΔΟΤΕΙ για την Π.Ε. ΚΟΖΑΝΗΣ και την αρχαιολογική έρευνα της περιοχής
το πέρασμα σε μια νέα εποχή: των μεγάλων σωστικών ανασκαφών στο πλαίσιο Μεγάλων
Δημοσίων Έργων. Η σύγχρονη αυτή αναπτυξιακή δραστηριότητα, που είναι ακόμα σε
εξέλιξη, κατέστησε το νομό μια από τις πλέον ερευνημένες περιοχές της Ελλάδας,
αλλάζοντας ριζικά την ιστορία του τόπου, την τοπική κοινωνία και την
Αρχαιολογική Υπηρεσία, δεδομένης της μεγάλης κλίμακας των παρεμβάσεων και των
ιδιαίτερων χαρακτηριστικών που εξ αυτού προσλαμβάνει η αρχαιολογική έρευνα.
Παράλληλα,
δόθηκε η δυνατότητα να ανασκαφούν ή να ερευνηθούν επιφανειακά, σε πολύ σύντομο
χρονικό διάστημα, ολόκληροι οικισμοί αλλά και πολλά μικροπεριβάλλοντα. Τα
στοιχεία που ήρθαν και συνεχίζουν να έρχονται στο φως, προώθησαν την αρχαιολογική
έρευνα και ιδιαίτερα την προϊστορική, του ελλαδικού και ευρύτερου βαλκανικού
χώρου, αποκαλύπτοντας τις ιδιαίτερες πτυχές ενός πανάρχαιου και διαχρονικού
πολιτισμού, αναγόμενου στην 7η π.Χ. χιλιετία (6.500 π.Χ. περίπου –
8.500 χρόνια πριν από την εποχή μας).
ΣΕ
ΓΕΝΙΚΕΣ ΓΡΑΜΜΕΣ, η αρχαιολογική έρευνα τη δεκαετία 1995-2005 υπαγορεύτηκε
κυρίως από την κατασκευή της Εγνατίας οδού και των κάθετων οδικών αξόνων της. Αντίθετα,
η περίοδος από το 2005 μέχρι σήμερα χαρακτηρίζεται κυρίως από τη δραστηριότητα της
ΔΕΗ, με υπερδιπλασιασμό του αριθμού των ανασκαφών. Η κοιλάδα της Κίτρινης
Λίμνης, όπου αναπτύσσονται τα λιγνιτωρυχεία, η κοιλάδα του μέσου ρου του
Αλιάκμονα, με δύο συνεχόμενα Υδροηλεκτρικά Έργα και δύο μικρά λιγνιτωρυχεία,
της ΛΑΡΚΟ και της ΜΕΤΕ, καθώς και η βόρεια και δυτική Εορδαία, με βασικό έργο
τον Αγωγό Φυσικού Αερίου - TAP, αποτέλεσαν ή
συνεχίζουν να αποτελούν το επίκεντρο της αρχαιολογικής έρευνας. Σ’ αυτά ήρθαν
να προστεθούν από το 2018 και οι ανασκαφές των έργων ΑΠΕ (Ανανεώσιμες Πηγές
Ενέργειας: Αιολικά και Φωτοβολταϊκά Πάρκα).
Στο
πλαίσιο αυτό, η τοπική Αρχαιολογική Υπηρεσία μεταβλήθηκε σε ρυθμιστή της τοπικής
και όχι μόνο ανεργίας, οι ανασκαφικοί χώροι σε τεράστια εργοτάξια, ενώ το μόνιμο
προσωπικό ειδικεύτηκε σταδιακά στην οργάνωση και διεκπεραίωση των μεγάλων αυτών
σωστικών ανασκαφών.
ΣΤΙΣ
ΑΝΑΣΚΑΦΕΣ ΤΗΣ ΚΟΖΑΝΗΣ εκπαιδεύτηκαν πολλοί νεότεροι αρχαιολόγοι, σχεδιαστές,
συντηρητές και εργάτες ανασκαφής, σε όλα στα στάδια της τεκμηρίωσης του υλικού.
Αναδείχθηκαν και μελετώνται σήμερα σημαντικά ζητήματα, όπως η μορφολογία και
κοινωνική δομή των οικισμών, οι ιδεολογικές αντιλήψεις των κατοίκων, η
μορφογένεση επιχώσεων, η κεραμική, ο εργαλειακός εξοπλισμός, η οικονομία, το
παλαιοπεριβάλλον, η ανθρωπολογία, η παλαιογενετική και άλλα.
ΟΛΑ
ΤΑ ΠΑΡΑΠΑΝΩ διαμορφώνουν ένα σύνθετο κοινωνικό και πολιτιστικό τοπίο, στο οποίο
η Αρχαιολογική Υπηρεσία καλείται να λειτουργήσει, αναγόμενη σε κεντρικό
πολιτισμικό και κοινωνικό φορέα του τόπου, προσδίδοντας στις σωστικές ανασκαφές
των Μεγάλων Δημοσίων Έργων τα χαρακτηριστικά ενός ιδιαίτερου τύπου ανασκαφών. Ρυθμοί
εργασίας, ανασκαφικοί στόχοι, επιλογές, μεθοδολογία, συμπεριφορές, ακόμα και τα
επιστημονικά ερωτήματα, όλα καθορίζονται και προσαρμόζονται στις ανάγκες των
έργων, με τη χαρά της ανασκαφής να συνθλίβεται συχνά υπό το βάρος της ανάπτυξης.
Η έρευνα χωροθετείται και προωθείται εκεί που κατασκευάζονται τα αναπτυξιακά
έργα, φωτίζοντας και παράλληλα θαμπώνοντας κάπως, λόγω της ανισοκατανομής των
δεδομένων, την ιστορική βαρύτητα, το ρόλο και τη σημασία κάθε τόπου στο
ιστορικό και πολιτισμικό γίγνεσθαι.
ΣΗΜ.:
Η αρχαιολογική έρευνα στο πλαίσιο των Μεγάλων Δημοσίων Έργων αποτέλεσε το θέμα
Συνεδρίου που διοργάνωσε η Διεύθυνση Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων του
Υπουργείου Πολιτισμού το 2017, με τίτλο «Αρχαιολογικές
Έρευνες και Μεγάλα Δημόσια Έργα». Τα Πρακτικά του Συνεδρίου είναι υπό
δημοσίευση. Στον εν λόγω τόμο θα βρείτε και τα δεδομένα της Π.Ε. Κοζάνης.
Α. Χ.-Μ.
Λιγνιτωρυχείο Μαυροπηγής – ΔΕΗ
1. Λιγνιτωρυχείο Μαυροπηγής – ΔΕΗ
Εγνατία Οδός – Τούμπα Κρεμαστής Κοιλάδας
Πύργοι – Αγωγός Φυσικού Αερίου (TAP)
ff Ποντοκώμη - Αιολικό Ανατολικό και Δυτικό Άσκιο
Λιγνιτωρυχείο Ποντοκώμης (Σουλουκιά) – ΔΕΗ
Λιγνιτωρυχείο Νοτίου Πεδίου (Κλείτος) – ΔΕΗ
f
