ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ
ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ (ΜΕΡΟΣ Β΄, 4)
Η
ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΜΕΓΑΛΩΝ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΕΡΓΩΝ
Δρόμοι
που ανοίγουν δρόμους στην έρευνα και την ιστορία: ΕΓΝΑΤΙΑ ΟΔΟΣ (2)
Επί
της Εγνατίας οδού από το 1995 έως το 2001 πραγματοποιήθηκαν έξι μεγάλες
σωστικές ανασκαφές. Σήμερα θα σας παρουσιάσουμε την δεύτερη από αυτές.
Στην
κοιλάδα της Κίτρινης Λίμνης, στη θέση ΤΟΥΜΠΑ ΚΡΕΜΑΣΤΗΣ ΚΟΙΛΑΔΑΣ διερευνήθηκαν στα
βορειοανατολικά όρια του οικισμού της νεότερης νεολιθικής περιόδου «μη
οικιστικές χρήσεις χώρου», ανοίγοντας τη συζήτηση για την «δομημένη εναπόθεση»
και τη νεολιθική ιδεολογία.
Αποκαλύφθηκαν
462 λάκκοι, με ποικίλο περιεχόμενο, πέντε τάφροι, 23 ταφές καύσεων και δύο
ενταφιασμοί σε λάκκους.
Τα
ευρήματα έδειξαν ότι η συγκεκριμένη περιοχή του οικισμού δεν συνδέεται με κατοικίες,
αλλά χρησιμοποιήθηκε για εναπόθεση απορριμμάτων και καταλοίπων τελετουργικής
δραστηριότητας, ταφή των νεκρών, αποθήκευση, εργαστήρια και απόληψη πηλού,
χρήσεις με τις οποίες συνδέονται και τα λιγοστά υπόσκαφα (ημιυπόγειοι ή υπόγειοι
χώροι) κτίσματα που αποκαλύφθηκαν.
ΟΙ
ΝΕΟΛΙΘΙΚΟΙ δηλαδή ΚΑΤΟΙΚΟΙ της Κρεμαστής, που αποτελεί συνοικισμό της
κοινότητας Κοιλάδας, άνοιγαν συστηματικά, για 500 χρόνια περίπου, λάκκους και
τάφρους σε μια περιοχή στα όρια του οικισμού, όπου έθαπταν συμβολικά και με
τελετουργικό τρόπο κάθε τι που θεωρούσαν ότι μπορούσε να τους βλάψει λόγω της
ιδεολογικής ή πραγματικής μόλυνσης που κουβαλούσε ή να διασφαλίσει τη
γονιμότητα και την ευημερία της κοινότητας.
Για
παράδειγμα, έθαπταν μέρος της οικοσκευής ενός σπιτιού που ο ένοικός του είχε
πεθάνει και ως εκ τούτου θεωρείτο μολυσματική, μέρος των υλικών κατασκευής ενός
σπιτιού που ανακαινιζόταν, αλλά και μέρος των υπολειμμάτων μιας ταφικής ή
κοσμικής τελετουργίας, όπως οι τελετές μνήμης των νεκρών ή οι γιορτές για το
άνοιγμα ενός νέου σπιτικού. Συχνά ευρήματα αποτελούν τα κόκαλα ζώων, που
συνδέονται με υπολείμματα (απορρίμματα) της τροφής που καταναλώθηκε στο πλαίσιο
κάποιου γεγονότος, τα υπολείμματα της φωτιάς (στάχτες και κάρβουνα) που άναψε για
την προετοιμασία της, αλλά και τα τμήματα πήλινων αγγείων που έσπασαν κατά τη
διάρκειά του.
Διαπιστώνεται
επίσης προσφορά τροφής προς τους νεκρούς προγόνους, πρακτική που αποσκοπούσε στη
διασφάλισή της. Προσφέρονταν δηλαδή δημητριακά (όπως υποδηλώνουν οι μυλόπετρες που
συνυπάρχουν στις εναποθέσεις αυτές για το άλεσμά τους) μέσα σε πήλινα αγγεία
(μικρογραφικές απομιμήσεις πραγματικών που κατασκευάζονταν ειδικά για το σκοπό
αυτό), αλλά και ολόκληρα ή τμήματα ζώων (αιγοπροβάτων ή χοίρων).
Παράλληλα,
από την ίδια περιοχή, από τους λάκους δηλαδή που άνοιγαν, οι κάτοικοι της
Κρεμαστής έπαιρναν καθαρό υλικό – πηλό για το κτίσιμο των νέων οικημάτων.
ΟΛΕΣ
ΑΥΤΕΣ ΟΙ ΧΡΗΣΕΙΣ δημιουργούσαν ένα χωρικό
και συμβολικό «τείχος» προστασίας του οικισμού από τους πραγματικούς ή συμβολικούς
κινδύνους που θεωρούσαν ότι εμπεριέχουν τα όρια των οικισμών. Στη βάση της συνένωσης
αυτής, δηλαδή της εναπόθεσης στον ίδιο χώρο διάφορων «νεκρών» -που έχουν
κλείσει τον κύκλο ζωής τους- υλικών και αντικειμένων (ανθρώπων, ζώων, αντικειμένων,
οικημάτων), βρίσκονται ιδεολογικές αντιλήψεις σχετικά
με τη ζωή, το θάνατο και την αναγέννηση.
Παράλληλα, στην χωρική συνύπαρξη «πλούσιων» και
«φτωχών» εναποθέσεων αντανακλώνται ιδέες αγνότητας και καθαρότητας, καθώς και ιδέες
κοινωνικής ισότητας. Η διάκριση τοποθετείται στη βάση των επιλεγμένων
ή αποκλεισμένων από κάθε σύνολο υλικών και αντικειμένων, αλλά και στη διαφοροποίηση
της ποσότητας του υλικού που περιέχεται, απηχώντας συμμετοχή πολλών ή λίγων ατόμων
στο γεγονός, του αριθμού των πολυτελών αγγείων, της προσφοράς ή μη ολόκληρων ζώων,
της παρουσίας ή μη διατροφικών υπολειμμάτων εξωτικής προέλευσης, όπως είναι τα
θαλάσσια όστρεα, και άλλα.
Στις πρακτικές αυτές, χρησιμοποιούνται υλικά σύμβολα
που συνδέονται με τη γονιμότητα (όπως πιθανόν η μυλόπετρα), ενώ συμβολισμός
σχετικός με τη ζωή και το θάνατο φαίνεται να προσάπτεται στα διάφορα γεωμετρικά σχήματα (το κλειστό συνδέεται
με το θάνατο, το ανοιχτό με τη ζωή).
Τέλος, σε σχέση με τη ΝΕΟΛΙΘΙΚΗ ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ και
σύμφωνα με την κυρίαρχη σήμερα θεωρητική προσέγγιση, σύμφωνα με την οποία έγινε
και η μελέτη του υλικού της Κρεμαστής («Συγκειμενική Αρχαιολογία»), μέσα από τα
αρχαιολογικά κατάλοιπα δεν
μπορούμε να φτάσουμε στις σκέψεις των ανθρώπων, αλλά στην ανασύσταση δημόσιων
και κοινωνικών αντιλήψεων. Ούτε μπορούμε να αντιληφθούμε όλα τα επίπεδα του
νοήματος, αλλά να πλησιάσουμε όσο γίνεται πιο κοντά.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Α.
Χονδρογιάννη-Μετόκη 2009, Μη οικιστικές χρήσεις χώρου στους νεολιθικούς
οικισμούς. Το παράδειγμα της Τούμπας Κρεμαστής Κοιλάδας (αδημ. διδακτορική
διατριβή στο Α.Π.Θ.)
Α.
Χονδρογιάννη-Μετόκη 2015, Ο νεολιθικός οικισμός της Τούμπας Κρεμαστής Κοιλάδας
στην Κίτρινη Λίμνη Κοζάνης, Αρχαιολογία και Τέχνες, www.arxaiologia.gr
Βλ.
επίσης σχετική ανάρτηση στο fb: Αρχαιολογία και
Κοινωνία 9 (2021), Τούμπα Κρεμαστής Κοιλάδας.
Α. Χ.-Μ.
Πολυτελή μικρογραφικά αγγεία που περιείχαν τροφή, προσφορά προς τους νεκρούς
προγόνους. Η προσφορά περιελάμβανε επίσης κομμάτιακρέατος, όπως υποδηλώνει το
στρώμα των οστών που βρέθηκε από κάτω. Η εναπόθεση αυτή αποτελεί την
πλουσιότερη που βρέθηκε.
Άποψη του χώρου ανασκαφής
Λάκκος με εναποθέσεις καταλοίπων τελετουργίας που περιελάμβανε κατανάλωση
τροφής από πολλά άτομα.
Μικρός λάκκος με εναπόθεση μικρογραφικών αγγείων που περιείχαν τροφή, πιθανότατα
σιτηρά, όπως υποδηλώνει η παρουσία της μυλόπετρας.
Λάκκος με δύο ολόκληρα και ένα τμήμα αιγοπροβάτου, μία από τις πλουσιότερες
Λάκκος με ταφή εφήβου και πλούσια εναπόθεση αντικειμένων και υπολειμμάτων τροφής.
Ταφή καύσης: μέρος των καμένων οστών του νεκρού τοποθετήθηκαν στο τεφροδόχο
αγγείο και καλύφθηκαν με το καλυπτήριο. Χρησιμοποιούνται φιάλες, ένας τύπος
ανοιχτού αγγείου που επαναλαμβάνεται στις καύσεις της Κρεμαστής και θεωρείται ότι
αποτελούσε σύμβολο αναγέννησης.
