ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ (ΜΕΡΟΣ Β΄, 6)
Η
ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΜΕΓΑΛΩΝ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΕΡΓΩΝ
Δρόμοι
που ανοίγουν δρόμους στην έρευνα και την ιστορία: ΕΓΝΑΤΙΑ ΟΔΟΣ (4)
Επί
της Εγνατίας οδού από το 1995 έως το 2001 πραγματοποιήθηκαν έξι μεγάλες
σωστικές ανασκαφές. Σήμερα θα σας παρουσιάσουμε την τέταρτη από αυτές, με
χρονολογική σειρά.
Στο
ανατολικό άκρο της Εγνατίας οδού, στον κόμβο ΠΟΛΥΜΥΛΟΥ, πάνω στο πέρασμα από
την Κάτω στην Άνω (=ορεινή, σημερινή Δυτική Μακεδονία) Μακεδονία και την
κοιλάδα της Κίτρινης Λίμνης, αποκαλύφθηκε μια σημαντική ελληνιστική πόλη.
Ταυτίζεται
με την πόλη Εύια.
Ήταν
οργανωμένη σε άνω και κάτω πόλη και ανήκε στην αρχαία επαρχία Εορδαίας.
Πρόκειται
για τειχισμένο ελληνιστικό οικισμό (4ος-1ος αι. π.Χ.),
όπως δείχνουν οι λίθινοι περίβολοι στο λόφο.
Η
εκτεταμένη σωστική ανασκαφή που διενεργήθηκε αφορά στην κάτω πόλη και διήρκεσε
από το 1995 έως το 2001. Ήρθαν στο φως πολλά και σημαντικά ευρήματα:
Στο
βόρειο τμήμα της κάτω πόλης αποκαλύφθηκε τμήμα τείχους, πλάτους 2,5μ. και μήκους
36μ.
Ήρθαν
στο φως τμήματα από λιθόκτιστες κατοικίες. Κάποιες αποτελούνταν από δωμάτια
γύρω από κεντρικό στεγασμένο χώρο. Έφεραν λιθόκτιστες κατασκευές σε γωνίες δωματίων,
για τους χειρόμυλους, καθώς και λάκκους για άμεση αποθήκευση ή τοποθέτηση
πίθων.
Ο
οικισμός διέθετε δίκτυο υδροδότησης, με αγωγούς από πήλινους σωλήνες. Επίσης,
δεξαμενή για τη συλλογή ομβρίων υδάτων, με υδραυλικό κονίαμα.
Στο
νοτιοανατολικό όριο του οικισμού αποκαλύφθηκαν συνολικά πέντε κλίβανοι: τρεις ορθογώνιοι και δύο
κυκλικοί. Ο κλίβανος 4 είναι ο πιο μνημειακός, με 1,50μ. ύψος, εσχάρα, τμήμα
θόλου και θολωτή είσοδο στο στόμιο. Εκατέρωθεν της εισόδου υπήρχαν θρανία.
Προοριζόταν για ψήσιμο μεγάλων αγγείων και κεραμίδων. Ο συγκεκριμένος
μεταφέρθηκε στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αιανής, όπου και μπορεί να τον δει κανείς,
κυρίως στο πλαίσιο εκδηλώσεων ή εκπαιδευτικών προγραμμάτων.
Την
ύπαρξη τοπικών εργαστηρίων κεραμικής, ειδωλοπλαστικής και λιθοξοϊκής,
πιστοποιούν οι πήλινες μήτρες, η λατύπη και ένα ημίεργο άγαλμα.
Την
ύπαρξη ιερού αφιερωμένου στον Δία Ύψιστο μαρτυρεί ένα τμήμα στήλης που βρέθηκε
σε χώρο ιερού με βωμό.
Στο
νότιο τομέα, στην απέναντι πλευρά της υφιστάμενης τότε οδού, ανασκάφηκε οικιστική
εγκατάσταση των υστερορωμαϊκών χρόνων. Αποκαλύφθηκε μεγάλο ορθογώνιο λιθόκτιστο
κτήριο.
Η
θέση κατοικήθηκε επίσης στην τελική νεολιθική περίοδο (5500-3000 π.Χ. περίπου),
καθώς και στην ύστερη εποχή χαλκού και πρώιμη εποχή σιδήρου (1600-700 π.Χ.).
Στις περιόδους αυτές ανήκουν τμήματα τοίχων από αργούς λίθους, πασσαλότρυπες,
χωμάτινα δάπεδα και πίθοι.
Η
ταφική χρήση του χώρου μαρτυρείται από πέντε λίθινους τύμβους της ύστερης
εποχής χαλκού, με 2-4 ενταφιασμούς, ενηλίκων ή ανηλίκων ατόμων. Ήταν
κτερισμένοι με ένα ή δύο πήλινα χειροποίητα αγγεία. Ανασκάφηκαν επίσης 10
λακκοειδείς ταφές και ένας εγχυτρισμός των ελληνιστικών χρόνων. Κι αυτές οι
ταφές ήταν κτερισμένες, κάποιες με κοσμήματα αργυρά ή χρυσά κοσμήματα (ένα
ενώτιο έφερε παράσταση Νίκης). Μία μαρμάρινη επιτύμβια στήλη σχετίζεται με το
ελληνιστικό νεκροταφείο που βρέθηκε νότια των περιβόλων.
Στο
βορειοανατολικό άκρο του ελληνιστικού οικισμού ανασκάφηκε νεκροταφείο
μεσοβυζαντινών χρόνων. Ανασκάφηκαν 111 λακκοειδείς τάφοι. Οι νεκροί ήταν σε
ύπτια στάση, με προσανατολισμό δυτικά - ανατολικά. Πολλοί ήταν κτερισμένοι με
μικρά πήλινα αγγεία στα πόδια. Έφεραν επίσης κοσμήματα και όπλα.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Γ.
Καραμήτρου-Μεντεσίδη, «Πολύμυλος Κοζάνης 1998», ΑΕΜΘ 12, 1998, 480-502.
Γ.
Καραμήτρου-Μεντεσίδη, «Νομός Κοζάνης 2000. Ανασκαφές εν οδοίς και παροδίως»,
ΑΕΜΘ 14, 2000, 607-640.
Γ.
Καραμήτρου-Μεντεσίδη & Μ. Βατάλη, «Πολύμυλος Κοζάνης», ΑΕΜΘ 11, 1997, 81-92.
Γ.
Καραμήτρου-Μεντεσίδη & Μ. Βατάλη, «Πολύμυλος Κοζάνης 1999», ΑΕΜΘ 13, 1999, 369-398.
Α.
Χονδρογιάννη-Μετόκη, «Π.Ε. Κοζάνης
1995-2017: Είκοσιτρία χρόνια αρχαιολογικής έρευνας στο πλαίσιο των Μεγάλων
Δημοσίων Έργων», Πρακτικά Συνεδρίου
Αρχαιολογικές έρευνες και μεγάλα Δημόσια Έργα, 8-9 Δεκεμβρίου 2017, υπό
δημοσίευση.
Α. Χ.-Μ.
1. Άποψη ανατολικού τμήματος Κίτρινης Λίμνης και περιοχής Πολυμύλου.
llllll 
1. Εγνατία οδός, ανασκαφή Πολυμύλου.
f Ανασκαφή Πολυμύλου: Ορθογώνιος κλίβανος ελληνιστικών χρόνων.
Ανασκαφή Πολυμύλου: Κυκλικός μνημειακός κλίβανος που διατηρεί την εσχάρα
του. Βρίσκεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αιανής.
Αρχαιολογικό Μουσείο Αιανής: Ο χώρος τοποθέτησης του μνημειακού κλιβάνου
Πολυμύλου.
Ανασκαφή Πολυμύλου: Επιτύμβια ενεπίγραφη, αετωματική στήλη των ελληνιστικών χρόνων.
1. Ανασκαφή Πολυμύλου: Ταφικός περίβολος και ενταφιασμός προϊστορικών χρόνων.
1. Ανασκαφή Πολυμύλου: Μεσοβυζαντινό νεκροταφείο.
