mouseioaianis.gr

ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ (ΜΕΡΟΣ Β΄, 13)

Η ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΜΕΓΑΛΩΝ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΕΡΓΩΝ

ΔΕΗ: ΛΙΓΝΙΤΩΡΥΧΕΙΟ ΝΟΤΙΟΥ ΠΕΔΙΟΥ (Μέρος β΄)

Στο μεγαλύτερο λιγνιτωρυχείο της Ελλάδας (και των Βαλκανίων) θα σας μεταφέρουμε και σήμερα, και στην καρδιά της Κίτρινης Λίμνης (πρώην έλος Σαριγκιόλ)!

Θα σας γνωρίσουμε έναν ακόμα σημαντικό αρχαιολογικό χώρο που, όμως, δεν υφίσταται πλέον, λόγω της επέκτασης του λιγνιτωρυχείου. Τα κατάλοιπά του κάλυπταν έκταση μεγαλύτερη των 60 στρεμμάτων.

ΚΡΥΟΒΡΥΣΗ ΚΛΕΙΤΟΥ: Η θέση εντοπίστηκε το 2015 και ανασκάφηκε κατά τα έτη 2017-2019.

Η χρήση του χώρου ανάγεται σε προνεολιθική περίοδο (πριν το 7.000 π.Χ.). Την περίοδο αυτή υπήρξε στην περιοχή μια μικρή, πιθανόν ολιγομελής  και σύντομης διάρκειας ζωής εγκατάσταση. Τα κατάλοιπα της δραστηριότητάς της καλύπτουν έκταση δύο στρεμμάτων περίπου. Πρόκειται για συγκεντρώσεις εργαλείων και προϊόντων επεξεργασίας πυριτόλιθου, ο αριθμός των οποίων υπερβαίνει τα 1000 εργαλεία και προϊόντα επεξεργασίας, καθώς και μικρές περιοχές με απολιθωμένα οστά ζώων, κατάλοιπα διατροφής. Παράλληλα, απουσιάζουν παντελώς οι ενδείξεις για χρήση πήλινων αγγείων.  

Λίγο αργότερα, κατά την αρχαιότερη νεολιθική περίοδο (6.500-6.000 π.Χ. περίπου), υφίσταται ένας εκτεταμένος οικισμός, 30 στρεμμάτων περίπου, το κεντρικό τμήμα του οποίου, 20 στρεμμάτων, οριοθετείται με τάφρους. Στην αρχική, ίσως, φάση της ζωής του, φαίνεται να ήταν πιο περιορισμένος, σε πέντε στρέμματα και με έναν δεύτερο πυρήνα βορειότερα.

Στα τέλη της περιόδου ο οικισμός εγκαταλείπεται, για να ξανακατοικηθεί σε προχωρημένη φάση της μέσης νεολιθικής περιόδου (6.000-5.500 π.Χ. περίπου), σε μικρότερη έκταση, στο κεντρικό και δυτικό τμήμα του, όπου μετά από μικρή εν νέου εγκατάλειψη, σχηματίστηκε χαμηλή τούμπα, λόγω της συνεχούς κατοίκησης κατά την τελική νεολιθική και πρώιμη εποχή χαλκού (5.000/4.500-3.000 π.Χ. περίπου), που μαρτυρείται νέα εγκατάλειψη. Τα νεολιθικά κατάλοιπα περιλαμβάνουν μεγάλο αριθμό τάφρων και λάκκων με ποικίλο περιεχόμενο, καθώς και μία ταφή κυνοειδούς (σκυλί). Για την πρώιμη εποχή χαλκού αξιοσημείωτα είναι τα πήλινα αγγεία που ξεπερνούν τα 30, καθώς και τρία βουκράνια (ίσως κοσμούσαν σπίτια, με προστατευτικό και αποτροπαϊκό σκοπό).

Η ζωή στη θέση επανέρχεται κατά την ύστερη εποχή του χαλκού (1.600-1.100 π.Χ. περίπου), με οικιστική και ταφική χρήση του χώρου, και παράλληλη χρήση δύο ακόμα όμορων θέσεων. Αξιοσημείωτα είναι τα κτερίσματα των δύο νεκροταφείων που αποκαλύφθηκαν (με οκτώ και δύο τάφους αντίστοιχα). Ο πλουσιότερα κτερισμένος νεκρός της μικρής συστάδας, η οποία βρέθηκε διαταραγμένη, έφερε επτά πήλινα αγγεία, καθώς και χάλκινα και χρυσά κοσμήματα.  Από τα οικιστικά κατάλοιπα, ενδιαφέρον εμφανίζει ένα πηγάδι με περισσότερα από 10 αγγεία πεσμένα στο εσωτερικό του.

Στα τέλη της ύστερης εποχής χαλκού η θέση εγκαταλείπεται εκ νέου για να ξαναχρησιμοποιηθεί κατά την ελληνιστική περίοδο, ως χώρος ιερού του Ποσειδώνα, όπως μαρτυρεί μία αναθηματική ενεπίγραφη στήλη με παράσταση ταύρου, αφιερωμένη στον Ποσειδώνα και την Αμφιτρίτη. Στην ελληνιστική εποχή ανήκει επίσης ένας διπλός κλίβανος που αποκαλύφθηκε στο κεντρικό τμήμα του νεολιθικού οικισμού. Πιθανόν χρησιμοποιήθηκε για ψήσιμο κεραμίδων.

Η ζωή στη θέση συνεχίζεται έως και τη βυζαντινή περίοδο, όπως μαρτυρεί η επιφανειακή κεραμική.

Βιβλιογραφία:

Α. Χονδρογιάννη-Μετόκη, «Κίτρινη Λίμνη 2016-2017: Τα ανασκαφικά δεδομένα από την περιοχή των λιγνιτωρυχείων της ΔΕΗ», ΑΕΜΘ 31, 2017 (υπό δημοσίευση).

Α. Χονδρογιάννη-Μετόκη, «Λιγνιτωρυχεία ΔΕΗ: Η ανασκαφική έρευνα κατά τα έτη 2018-2020» ΑΕΜΘ 33, 2019-2020 (υπό δημοσίευση).

Α. Χ.-Μ.

ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ (ΜΕΡΟΣ Β΄, 12)

Η ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΜΕΓΑΛΩΝ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΕΡΓΩΝ

ΔΕΗ: ΛΙΓΝΙΤΩΡΥΧΕΙΟ ΝΟΤΙΟΥ ΠΕΔΙΟΥ (Μέρος α΄)

Στο μεγαλύτερο λιγνιτωρυχείο της Ελλάδας (και των Βαλκανίων) θα σας μεταφέρουμε σήμερα και στην καρδιά της Κίτρινης Λίμνης (πρώην έλος Σαριγκιόλ)!

Θα σας γνωρίσουμε δύο από τους 30 νεολιθικούς οικισμούς που αναπτύχθηκαν κάποτε στην περιοχή, στους οποίους η αρχαιολογική σκαπάνη έφερε στο φως εντυπωσιακά και μοναδικά ευρήματα!

Οι μισοί περίπου από τους οικισμούς αυτούς καλύπτονταν από το έλος του Σαριγκιόλ για τουλάχιστον 4.000 χρόνια, από τα τέλη της 3^ης π.Χ. χιλιετίας μέχρι τη δεκαετία του 1950 που αυτό αποξηράνθηκε.

Ο αριθμός τους μαρτυρεί πυκνή κατοίκηση της περιοχής κατά τη νεολιθική εποχή, συγκέντρωση πληθυσμού και ένα μοναδικό για τον ευρύτερο ελλαδικό και βαλκανικό χώρο νεολιθικό τοπίο!

Εξίσου εντυπωσιακό είναι και το γεγονός ότι για πρώτη φορά για τα δεδομένα του ελλαδικού χώρου ανασκάφθηκαν νεολιθικοί οικισμοί σε όλη τους την έκταση παρέχοντας στην έρευνα τη δυνατότητα να έχει μια πλήρη εικόνα της οργάνωσης του ενδοκοινοτικού χώρου ενός νεολιθικού οικισμού!

ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΚΛΕΙΤΟΥ: Εντοπίστηκε το 1988 και ανασκάφηκε κατά τα έτη 1995, 2006-2010, με την επέκταση του λιγνιτωρυχείου.

Η θέση, έκτασης 75 στρεμμάτων, εμφανίζει μακρόχρονη αλλά όχι συνεχή χρήση για κατοίκηση ή ταφή των νεκρών, από την αρχαιότερη νεολιθική περίοδο (6.500 π.Χ. περίπου) έως και τη βυζαντινή εποχή. Τα κύρια οικιστικά κατάλοιπα ανήκουν σε δύο όμορους και εν μέρει σύγχρονους οικισμούς της νεότερης και τελικής νεολιθικής περιόδου (5.500-3.000 π.Χ. περίπου), με διαφορετικά χωροοργανωτικά χαρακτηριστικά.

Ο πρωιμότερος, ΚΛΕΙΤΟΣ 1, αναπτύσσεται σε έκταση 20 στρεμμάτων, οριοθετείται από τάφρους και φράχτες και περιλαμβάνει δέκα τουλάχιστον μεγάλα επίγεια πασσαλόπηκτα οικήματα, 100 τ.μ. περίπου το καθένα, πηλοκατασκευές σε εξωτερικούς και εσωτερικούς χώρους, αλλά και αδόμητους χώρους. Τα οικήματα ήταν κατασκευασμένα με ξύλα και πηλό, ενώ τα δάπεδά τους ήταν διαμορφωμένα με σανίδες. Κάποιες από τις κατασκευές έφεραν εγχάρακτη διακόσμηση. Στα όρια κυρίως του οικισμού βρέθηκαν 16 ταφές. Οι νεκροί ήταν ενταφιασμένοι σε συνεσταλμένη στάση, ενώ τρεις ήταν κτερισμένοι με ένα πήλινο αγγείο.  

Ο μικρότερος, ΚΛΕΙΤΟΣ 2, με έκταση μόλις 2.5 στρεμμάτων, παρουσιάζει πιο συμπαγή μορφή. Αποκαλύφθηκαν τέσσερα κτίσματα, με καμπύλη ή ευθύγραμμη κάτοψη και 14 ταφές, από τις οποίες οι εννέα ήταν καύσεις.

Στα βόρεια οριοθετείται από ρέμα, το οποίο υποδηλώνει την διαφορετική γεωμορφολογία της περιοχής κατά τη νεολιθική εποχή, με ρέματα να διαρρέουν την κοιλάδα και πλατώματα ανάμεσά τους.

Διερευνήθηκαν επίσης τάφρος και λάκκοι της μέσης εποχής χαλκού, που έδωσαν ένα πολύ μεγάλο αριθμό πήλινων αγγείων, επιχώσεις της ύστερης εποχής χαλκού, και κατάλοιπα των ελληνιστικών, ρωμαϊκών και βυζαντινών χρόνων.

Ξεχωριστή θέση κατέχει το νεκροταφείο των υστερορωμαϊκών χρόνων, στα όρια του Κλείτου 1, με 45 λακκοειδείς τάφους. Οι νεκροί ήταν συνήθως κτερισμένοι με πήλινα και γυάλινα αγγεία. Ο πλουσιότερος τάφος είχε κτιστό θάλαμο, δάπεδο από πήλινες πλάκες και πλούσια κτερίσματα.  

Σημ.: Την επόμενη Παρασκευή θα μιλήσουμε για τον δεύτερο ανασκαμμένο νεολιθικό οικισμό της περιοχής, στη θέση Κρυόβρυση Κλείτου.

Βιβλιογραφία:

Χ. Ζιώτα, Α. Χονδρογιάννη-Μετόκη, Ε. Μαγγουρέτσιου, «Η αρχαιολογική έρευνα στον Κλείτο Κοζάνης το 2009», ΑΕΜΘ 23, 2009, 37-52.

Χ. Ζιώτα, «Ο νεολιθικός οικισμός «Κλείτος 1» και τα νεότερα δεδομένα για την προϊστορική έρευνα», Το Αρχαιολογικό Έργο στην Άνω Μακεδονία 1, 2009, 211-230.

Α. Χονδρογιάννη-Μετόκη, «Κλείτος 2009. Η ανασκαφή στα όρια του νεολιθικού οικισμoύ «Κλείτος 1» και στον οικισμό «Κλείτος 2»,  Το Αρχαιολογικό Έργο στην Άνω Μακεδονία 1, 2009, 231-244.

Χ. Ζιώτα, «Η ανασκαφή στον Κλείτο Κοζάνης το 2010», ΑΕΜΘ 24, 2010, 53-62.

Χ. Ζιώτα, «Ο οικισμός του Κλείτου Κοζάνης στο ευρύτερο φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον της Νεότερης και Τελικής Νεολιθικής περιόδου», στο Ε. Στεφανή, Ν. Μερούσης, Α. Δημουλά (επιμ.), Εκατό χρόνια έρευνας στην Προϊστορική Μακεδονία. 1912-2012,Πρακτικά Διεθνούς Συνεδρίου, Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, 22-24 Νοεμβρίου 2012, Θεσσαλονίκη, 2014, 323-336.

Σ. Βραχιονίδου, «Το υστερορωμαϊκό νεκροταφείο του Κλείτου», ΑΕΜΘ 26, 2012, 101-110.

Α. Χ.-Μ.